تری پلی فسفات سدیم یا STPP یک ترکیب معدنی به شکل پودر سفید است که یکی از اجزای اصلی بسیاری از محصولات صنعتی به خصوص شوینده ها محسوب می شود. فرمول شیمیایی سدیم تری پلی فسفات به صورت Na5P3O10 است. این ترکیب معدنی را می توان نمک سدیم اسید تری فسفریک در نظر گرفت. یک نمک بی رنگ که هم به شکل بدون آب و هم به شکل هگزا هیدرات وجود دارد.
برای تولید تری پلی فسفات سدیم، مخلوط استوکیومتری دی سدیم فسفات و مونو سدیم فسفات تحت شرایط کنترل شده حرارت داده می شوند. این واکنش شیمیایی را می توان با فرمول زیر نشان داد:
2Na2HPO4 + NaH2PO4 → Na5P3O10 + 2H2O
از جمله ویژگی های STPP می توان به قابلیت حل شدگی آسان آن در آب اشاره کرد. به عنوان پاک کننده ای قوی، این ترکیب در بسیاری از محصولات شوینده و پاک کننده مورد استفاده قرار می گیرد. از نظر حلالیت در آب، در دمای 25 درجه سانتیگراد، 14.5 گرم تری پلی فسفات سدیم در 100 میلی لیتر آب حل می شود.
تری پلی فسفات سدیم به شکل گرانول یا پودر سفید مشاهده می شود. نقطه ذوب آن 622 °C است. همچنین دارای جرم مولی 367.864 g/mol می باشد. به دلیل حل شوندگی بالا در آب، می توان از این ترکیب برای غنی کردن آب های شیرین استفاده کرد. چرا که در فرایند هیدرولیز، STPP به فسفات تبدیل و این فسفات در چرخه فسفر طبیعی جذب می شود.
از نظر ساختار شیمیایی، این ماده دارای 5 اتم سدیم، 3 اتم فسفر و 10 اتم اکسیژن می باشد که با آرایش مخصوص به یکدیگر متصل می شوند. از نظر ظاهری، می توان آن را به پودر کریستالِ بدون بویی تشبیه کرد که به راحتی در آب حل می شود.
خواص تری پلی فسفات سدیم آن را به انتخاب مناسبی برای اضافه کردن به پاک کننده های صنعتی تبدیل می کند. در آب های سخت با غلظت بالای یون های منیزیم و کلسیم، مواد شوینده غیرفعال می شوند. سدیم تری پلی فسفات به عنوان یک عامل کلاته ساز عمل می کند و از تداخل این یون ها با مواد شوینده جلوگیری می کند. بنابراین شوینده های دارای STPP می توانند به خوبی در آب سخت کار خود را انجام دهند. بدون STPP یون های منیزیم و کلسیم از حذف لکه ها جلوگیری می کنند و همچنین می توانند منجر به رسوب مواد موجود در محلول شوینده بر روی لباس ها شوند.
تری پلی فسفات سدیم پایدارتر از فسفات های بالاتر یعنی متا فسفات است، اما نسبت به تترا سدیم پیرو فسفات پایداری کمتری دارد. پس از تولید، توصیه می شود این ترکیب در بسته بندی خشک و محیطی با رطوبت کم نگهداری شود.
تری پلی فسفات سدیم همانطور که اشاره شد، در طیف گسترده ای از کاربری های صنعتی و غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه مطلب، به بعضی از کاربردهای STPP اشاره می کنیم.
یک عامل پاک کننده قوی: تری پلی فسفات سدیم یک پاک کننده قوی است که می تواند لکه ها و خاک را از روی ظروف و پارچه ها پاک کند. این ترکیب بدون بو به مواد فعال سطحی یا همان سورفکتانت ها اجازه می دهد با استفاده از پتانسیل کامل خود کار کنند. همچنین از رسوب خاک جلوگیری می کند. تری پلی فسفات سدیم همچنین به عنوان محلول بافر pH عمل می کند و از تغییرات زیادی پی اچ جلوگیری می کند.
توانایی جذب یون های آب سخت موجب می شود از STPP به عنوان نرم کننده و حتی تصفیه کننده آب استفاده شود. بسیاری از محصولات تمیز کننده خانگی مانند پاک کننده های سطوح، حاوی STPP هستند. می توان گفت شوینده ها، یکی از محصولات اصلی هستند که در تولید آن ها از سدیم تری پلی فسفات استفاده می شود.
افزودنی مواد غذایی: تری پلی فسفات سدیم به عنوان نگهدارنده در بعضی مواد و فرآورده های غذایی کاربرد دارد. برای حفظ بعضی مواد غذایی مانند گوشت و غذاهای دریایی، از این ترکیب استفاده می شود. چرا که STPP به آن ها کمک می کند رطوبت و نرمی خود را حفظ کنند. این ترکیب حتی در غذاهای حیوانات خانگی و به طور کلی خوراک حیوانات هم وجود دارد. از دیگر کاربردهای آن می توان به حفظ کیفیت آب میوه های صنعتی و شیر اشاره کرد.
کاربرد به عنوان سازنده: سدیم تری پلی فسفات در بعضی از صنایع به عنوان سازنده یا Builder مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال می توان به صابون و پودرهای لباسشویی و ظرفشویی اشاره کرد. این ترکیب را می توان به انواع مواد شوینده در شکل های مختلف از جمله ژل، پودر و مایع اضافه کرد. در صنایع رنگ، از آن به عنوان پخش کننده رنگدانه استفاده می شود. کارخانه های کاغذسازی از آن به عنوان عامل مقاوم در برابر روغن هنگام پوشش دادن به کاغذها استفاده می کنند.
کاربرد در ساخت سرامیک: سدیم تری پلی فسفات مزایای زیادی در ساخت سرامیک دارد. این ماده می تواند هزینه های ساخت را به اندازه قابل توجهی کاهش دهد. چرا که هر گونه کاهش در مقدار آب مصرفی، به کاهش مصرف انرژی به خصوص در ستون اسپری کمک می کند. STPP می تواند میزان مقاومت سیالات را در برابر جاری شدن کاهش دهد. همچنین یون های فلزی سخت را از فرایند ساخت حذف کند. صمغ زدایی فوق العاده، یکی دیگر از مزایای این ترکیب در سرامیک سازی می باشد. همچنین می توان به نقش آن برای تنظیم چگالی لعاب اشاره کرد.
دیگر کاربردها: از STPP در ساخت چرم به عنوان عامل دباغی استفاده می شود و کیفیت چرم را حفظ می کند. در ساخت سیمان، می توان به وسیله آن مواد معدنی اضافه را تصفیه کرد. همچنین در صنایعی که از آب استفاده می کنند، به عنوان نرم کننده آب عمل می کند. برای مثال، در نیروگاه ها، کاربرد نرم کننده STPP برای خنک سازی آب مورد استفاده قرار می گیرد.
کیسه های لایه دار 25 کیلویی و مقاوم به رطوبت